Artea, politika eta arrautz frijituak
Xelebrekeria aparta iruditu zait Sarean zabaldu den zurrumurrua: Emmanuel Macron bere aitarekin ezkondua omen dagoela. Oraingoz, Frantziako Lehen Damari aski zaio emakume dela frogatzea. Brigittek gezurtatu nahi du gizon jaioa dela dioen susmoa, eta Sarean dabilen irudia 'trompe-l'œil', ('tranpantojo') hutsa dela erakutsi.
'Tranpantojo' edo begientzako tranpa ikusmen- edo zentzumen-efektu bat da, hautematen duenari iruzur egiten diona, benetan dena baino beste zerbait ikusten ari dela sinestaraziz. Helburua artistikoa, apaingarri hutsezkoa edo ludikoa izan daiteke: ikusleak uste du errealitatea duela aurrean, baina irudikapen hutsa besterik ez da. Alegia, aurrean duguna ez da, inondik ere, dirudiena.
Horrela, horma-pinturan, Errenazimentuan eta Barrokoan, arkitektura faltsuak, zutabeak edo balkoiak margotzen ziren, benetakoak ziruditenak. Andrea Pozzok, adibidez, elizetako sabai lauetan kupula ganga-formaren sentsazioa ematen zuten margolanak egin zituen. Gaur egun ere ugari dira tunelak, leiho irekiak edo leiho-ertzean begira dauden pertsonaiak imitatzen dituzten mural hiperrealistak.
Sukaldaritzan, 'tranpantojo'-plater batek itxura batean zerbait dirudien arren, zaporean beste zerbait izaten da. Jolas bisual eta zaporekoa da, sukaldaritza sortzailean sarri erabiltzen dena. Horrela, arrautza frijitu bat ez da arrautza frijitua: «zuringoa» jogurtarekin egina dago eta «gorringoa» mangoarekin. Oso ezguna da Ferran Adriàren «oliba likidoa»: edonork esango luke aurrean daukana oliba dela, baina oliba ez da.
Literaturan, 'tranpantojoa' irakurlea engainatzeko baliabide narratiboa da: hasieran gauzak modu batean direla sinestarazten dio, eta gero agerian uzten du ez zirela horrela. Egiatan, ipuina, kontakizuna edo eleberria irakurlearen eta idazlearen arteko hitzarmen baten ondorio dira. Irakurleak engainatua izatea onartzen du, errealitatetik ihes egiteko trukean. Batzuetan, ordea, engainua finagoa da: amaieran ustekabeko bira bat gertatzen da, eta horrek bereziki nahasgarri egiten gaitu. Azken batean, azpijoko horien maisu batzuk dira Julio Cortázar ('Parkeen jarraipena'), Bernardo Atxaga, Jorge Luis Borges, Poe, Ray Bradbury edo gaur egungo politikari eta agintari ugari:
Laguntza-ontzidia ematen duenari, Madrilgo PPk batukada deitzen dio. Hala, nork kontatzen duenaren arabera, Begoña Lópezen kontua, González Amadorrena, estatuaren fiskal nagusiarena, presidentearen anaiaren ustezko entxufearena edo AEBetako ekonomiaren atzerakadaren kontua ez dira besterik amarruak baino. Hala, nondik erakusten dizutenaren arabera, Peinado epailearena, Jimmy Kimmeli leporatzen zaiona edo eskumuturretako hutsena egia borobilak ala gezur zikinenak dira. Batzuen ustez —eskerrak— Palestina izeneko herrialde bat existitzen da, edo gutxienez existitu beharko luke; beste batzuentzat, ordea, estatu hori Narnia bezain benetakoa da… Kontaera batzuen arabera genozidio argia dena, beste kontakizunetan sarraskia baino ez da. Gorringotzat hartzen duguna mangoa izan liteke. Eta alderantziz…
Irudiak eta hitzak bitxiak dira. Are gehiago, haiekin egiten duguna… eta haiek gurekin egiten dutena. Brigitte gajoa.
En fin
