«Baskoiek hizkiak gehitu zizkioten iberierari, euren hizkuntzan idatzi ahal izateko»
Mattin Aiestaran Aranzadiko arkeologo eta Irulegi aztarnategiko zuzendariak 'Irulegi. Irulegiko eskua, K.a. I. mendeko lekukotasun epigrafiko bat Aranguren Ibarrean' liburua aurkeztu du Landako Gunean
Iazko azaroan, Aranzadi Zientzia Elkarteak mundua eta komunitate zientifikoa harritu zituen, bere ikertzaileek Irulegin esku metaliko bat aurkitu zutela iragartzean. Aurkikuntza hori oso berezia izan zen, «orain arte baskoiak analfabetoak zirela uste genuen arren, duela 2000 urte pasatxo idazten zutela frogatu ahal izan zelako». Horrela, 'Sorioneku' hitzak berebiziko garrantzia hartu zuen aurkikuntzaren iragarpenaren ondoren.
Ostiral honetan, Juantxo Agirre Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkari nagusiak eta Mattin Aiestaran Aranzadiko arkeologo eta Irulegi aztarnategiko zuzendariak 'Irulegi. Irulegiko eskua, K.a. I. mendeko lekukotasun epigrafiko bat Aranguren Ibarrean' liburua aurkeztu dute Landako Guneko Talaia aretoan.
Aiestaranek liburuan zehaztutako edukietako batzuk azaldu ditu, hala nola, baskoiei buruzko lehen aipamen idatzia gerra sertoriarren testuinguruan gertatu zela, Irulegi leku estrategikoa zela 900 metroko altitudean, K.a. 1200. urtean bi hektareako herrixka txiki bat izaten hasi zela eta mila eta berrehun urte ondoren hamalau hektareako hiri batean bihurtu izan zela, etab. «Hain zuzen ere, azken hiri horrek jasan zuen eraso bat, eta horregatik du Irulegik kontserbazio berezia», azaldu du.
Lurrazpiko erradiografia
Baina nola aurkitu zuten esku ospetsua? Ikertzailearen hitzetan, gaztelua eta alboko aldapa miaketa geofisikoen xede izan ziren, lurrazpiko erradiografia moduko bat lurra mugitu gabe egiteko aukera ematen dien sistema. «Zuloak egin aurretik bagenekien zer egon zitekeen azpian». Kontua da aurkitutako arma kopuru handiagatik eta une hartako testuinguru historikoagatik (garai hartan Ponpeio eta Sertorioren arteko gerrak gertatzen ari ziren Iberiar penintsulan) «suntsipen zantzu bat dugula, eta horrek testuinguruan jartzen gaituela», esan du.
Gaineratu duenez, Irulegiko eskua, non euskararen aurreko hizkuntza bateko 5 hitz irakurtzen diren lau lerrotan banatuta, etxebizitza bateko adobezko hormen azpian aurkitu zuten. Ikertzailearen ustez, «erlijio-gune bat zen, gaitz guztiak kanpoan uztera gonbidatzen zuena, zorte onarekin babestutako toki bat zelako». Era berean, brontzezko esku horretan aurkitutako letra mota batzuk aipatu ditu (T maiuskula oso bereizgarri bat, bi r mota...), zeltei eta iberiarrei esleitu ezin zaizkienak, baskoien eremuan dauden testu eta txanponetan baino ez baitira eman, Joaquin Gorrochategui eta Javier Velaza adituek bere momentuan adierazi zutenez.
Hori gutxi balitz, Aiestaranek Irulegin agertutako txanpon mota bat ere erakutsi du, «baskoien beste leku batzuetan ere aurkitu dena, baskoiek iberiarren grafiari euren hizkuntzan idatzi ahal izateko gehitu zizkioten letrekin». Izan ere, «iberiarrak ez zuen inolako hizkirik baskoien hizkuntzaren soinu batzuk islatzeko, eta letra berri horiek gehituz, baskoiek euren hizkuntzan idazteko modua lortu zuten». Hau da, beraz, baskoien hizkuntzan aurkitu den lehen forma idatzia.
Hori esanda, Irulegiko aurkikuntzaren xehetasun guztiak ezagutu nahi badituzu, eros ezazu liburu hau Durangoko Azokan bertan edo hemen sakatuz.
