Belarriak, ahoak eta orain ere... eskuak
Aranzadi Zientzia Elkarteak astelehen honetan ezagutzera eman duen 'Irulegiko eskua' bezalako aurkikuntzek gure hizkuntza are gehiago baloratzea eta bere aldeko ekimenetan parte hartzea eragin behar dute
Badirudi ahoak eta belarriak ez direla aste honetan, Euskaraldiaren hasierarekin batera, euskal panoraman protagonismoa hartuko duten gorputzaren atal bakarrak izango. Izan ere, Aranzadi Zientzia Elkarteak egindako aurkikuntzak eskua jarri du euskararen erdigunean.
Honezkero jakingo duzuenez -albisteak leku nabarmena izan baitu Estatuko kateetako albistegietan ere-, Arangurengo Irulegi mendian (Nafarroa) euskararen aurreko hizkuntza baskonikozko testurik zaharrena aurkitu dute, Kristo aurreko I. mendekoa, alegia. Astelehen honetan Gongora jauregian ezagutzera eman dutenaren arabera, duela 2.000 urte etxebizitza bateko atetik zintzilik zegoen eskuin esku baten formako brontzezko kutun batean inskribatutako bost hitz dira, berrogei zeinutan idatzita eta lau lerrotan banatuta. Testu hori gaur egungo euskararen aurrekaria den idazkirik zaharrena litzateke.
Pieza honek hankaz gora jartzen du orain arte baskoiei eta idazketari buruz uste zena. Joaquín Gorrochategui Euskal Herriko Unibertsitatean Indoeuropar Filologian katedradunak azaldu du ia argi zeukatela «baskoiak analfabetoak zirela Antzinaroan, eta idazkera txanponen bat egiteko besterik ez zutela erabiltzen». Beraz, ez dago zalantzan jartzerik aurkikuntza berriaren garrantzia, gure hizkuntzari are prestigio handiagoa ematen baitio.
'Irulegiko eskuak' 143,1 milimetroko altuera, 127,9ko zabalera eta 1,09ko lodiera dauzka, 35,9 gramoko pisatzen ditu eta eskumuturretik hurbilen dagoen muturrean zulo bat du. Bertan, esan bezala, lau lerro daude idatzita eta lehen hitza sorioneku gisa transkribatu dute (zorioneko). Hala ere, jakinarazi dutenez, ondorengo guztiek ez dute inolako antzik gaur egungo euskararekin.
Datu garrantzitsuak
-
Aurkikuntza Carmen Usua zaharberritzaileak, Nafarroako Gobernuak kontratatua, urtarrilaren 18an aurkitu zuen inskripzioa, brontzezko tresna garbitzen ari zela.
-
Deszifratzea Lehen hitza, 'sorioneku', 'zorte onekoa' bezala deszifratzea lortu da, 'zorioneko' euskal hitzarekin antza duelako.
-
Sistema grafiko baskoia Irulegiko piezak Kristo aurreko I. mendean funtzionatzen zuen sistema grafiko baskoi baten existentzia erakusten du.
-
Datu historikoak Irulegi mendiko herrixka K.a. I. mendearen hasieran abandonatu zuten, erromatarrek Sertoriar gerretan eraso eta su eman ondoren (K.a 83-73). Gatazka horrek Quinto Sertorio eta Lucio Cornelio Sila aurrez aurre jarri zituen
Adituen arabera, aurkikuntzak frogatu du inguru horretako herritarrak baskonikoz komunikatzen zirela garai hartan, eta hizkuntza horretan alfabetatuta zeudela. Ildo horretan, Javier Velaza Bartzelonako Unibertsitateko Latindar Filologiako katedradunak dio «Irulegiren piezatik abiatuta, hitz egin dezakegula garai hartan funtzionatzen ari zen sistema grafiko baskoniko bati buruz».
Horrelako aurkikuntzek gure hizkuntza kontserbatzearen eta babestearen garrantziari buruzko hausnarketa eragin behar dute. Beraz, elkar gaitezen altxor baliotsu hau sustatu eta defendatzeko.
