Eskerrak, aspalditik lotua neukala Oportokoa. Bestela, nola arraio azalduko nukeen azaldu ezina…
Duela hile batzuk, Udako Euskal Unibertsitateak gonbidapena bidali zidan 'Literaturaren irakaskuntza Bigarren Hezkuntzan' ikastaroan parte hartzeko. Amaiak eta Katixak (eskerrik asko!) argitu zidaten solasaldi bat izango zela Baionako Etxepare Lizeoan, non hizlari bakoitzak nerabeei literatura irakasteko bere esperientzia partekatuko zuen.
Tamalez –edo zorionez– uztailaren data horietarako Oportorako bidaia nuen, eta ezin izan dut parte hartu. Proposamenak kezka sortu zidan eta gogoeta piztu: hogeita hamazortzi urte daramatzat ikasgelan, eta oraindik –lotsagarria bada ere– ez nuke jakingo esaten nola irakasten den literatura. Halandaze arindu sentitu nintzen...
Lehenik eta behin –eta hau da larriena–, ez dut uste literatura irakatsi daitekeenik. Agian kutsatu edo transmititu egin daiteke. Literaturaren eginkizun nagusia hunkitzea, dibertitzea eta iradokitzea da. Eskolan, ordea, nobela, poema edo kontakizun batekin egiten duguna sarritan kontrakoa izaten da: disekzionatu, erraigabetu eta zatitu egiten dugu. Gure portaera, sarritan, hildako baten aurrean forentsearena izaten da.
Barthesek dioen bezala, 'Le plaisir du texte' (1973) lanean: «Literatura erantzun ezin daitekeen galdera da». Esperientzia aktiboa izan behar du, ez derrigorrezko eginkizun akademikoa. Ikasle nintzela, luzaroan sentitu nuen literatura beste «oztopo» bat gehiago zela, zegozkion azterketa-, ulermen- eta testuinguru-ariketekin. Horixe nuen buruan, Barakaldoko udal liburutegian Asterix eta Obelixen bildumarekin topo egin nuen arte; horixe uste nuen, testuliburuan 'Ehun urteko bakardadea'-ren lehen orrialdeak deskubritu nituen arte. Urte asko geroago, Aureliano Buendía koronelak izotza aurkitu zuen unea gogoratzen jarraitzen dut, eta nik izotza bezain baliotsua –edo gehiago– zen zerbait. Hitzez hitz, Macondotik barrena ibili nintzen minutu batzuetan, eta amets batetik bezala itzuli nintzen klasera. Harrezkero, esperientzia zoragarri hori ahalik eta gehienetan berriz bizitzeko nahia sartu zitzaidan. Horrek adikzio bihurtu zen niretzat, eta ez dut inoiz gainditzea espero. Batxilergoan zehar asko irakurri nuen neure kabuz, eta esanguratsuena da ez nuela inolako loturarik ikusten bizio pertsonal horren eta institutuan azaltzen zidatenaren artean.
Funtsean, serendipia hutsez iritsi nintzen literaturara. Beti gustatu izan zait hitz hori: ustekabean gertatzen den aurkikuntza preziatuari izena ematen dion terminoa da, irakurlearen eta istorioaren arteko topaketa pozgarria bikain irudikatzen duena. Hiztegiek ondo definitzen dute, baina benetako esanahia esperientziak soilik ematen dio.
Historian zehar, literatura ispiluaz bestaldeko bidaia zoragarria izan da. Hizkuntza idatzian ontziratu eta kodetu egin behar izan zen, eta horrek intelektualizatu zuen: gutxi batzuen esku geratu zen, eta beste askorentzat eskuraezina bihurtu. Irakurtzen ez zekitenentzat –eta are gutxiago idazten ez zekitenentzat– literatura ez zen existitzen; kode hura ez zuten menperatzen, eta, ondorioz, monasterio eta unibertsitateetan giltzapetu zen.
Irakasle garen aldetik, ezin dugu serendipia sortu... baina bai baldintzak prestatu hura gerta dadin (Nutefall and Ryder, Teaching serendipity). Diseinatu beharko genituzke testuaren eta irakurle gazteen arteko distantzia gaindituko duten estrategiak; irakurketa banakotik kolektibora eramango gaituzten jarduera ludikoak proposatu; prozesu osoa teknologia berrietan eta nerabeen kodeetan oinarrituta antolatu... eta, batez ere, irakurri nahi ez duena zigortu gabe.
Gainerakoa... serendipiaren esku. Hatzak gurutzatu, eta «izotzaren» bila abiatu. Azken finean, gure esperantza da neska-mutiko horiek bizitza aldatuko dieten lerro batzuk aurkitzea, edo, hobe esanda, haiekin ustekabean estropezu egitea.
Bai, gaitzerdi…
En fin.
