Ingurune digitaletako 10 sexu-delitutik 8k adingabeak ziren

'Harrapatzen duten sareak. Haurren eta nerabeen sexu-esplotazioa ingurune digitaletan' izeneko txostena plazaratu du Save the Childrenek. Sarean haurrei eta nerabeei eragiten dieten sexu-esplotaziorako moduak aztertzen ditu. Hain zuzen ere, dokumentuak aztertzen du internetek, sare sozialek eta teknologiek sexu-esplotazioarekin lotutako arriskuak atzematea eta horien eraginpean jartzea errazteaz gain, haurren aurkako indarkeria horiek gauzatzen diren eta horiek betikotzea ahalbidetzen duten bitartekoa ere izan daitezkeela. Bada, Barne Ministerioaren azken datu ofizialen arabera, 2023an haur eta nerabeen aurkako delitu zibernetiko sexualen 67 salaketa erregistratu ziren Euskadin. «Tamalez, kasu gehienak ez dira ezagutzen, neurri batean salaketarik ez dagoelako eta, gainera, detektatzeko zailtasunengatik, areagotu egiten baita gertaera horiek online ingurunean gertatzen direnean», azpimarratu du Charo Arranz Save the Childrenek Euskadin duen egoitzako zuzendariak.

Izan ere, txosten honek 18 eta 21 urte bitarteko 1.000 gazteri baino gehiagori egindako inkesta bat du, eta nerabezaroan zehar dituzten online pertzepzioei eta jokabideei buruz galdetu zaie. Txostenak erakusten du inkesta egin zaien ia neska eta mutil guztiek (% 97) adierazi zutela sexu-indarkeria motaren bat jasan zutela ingurune digitaletan adingabeak zirenean.

Save the Childrenek sexu-indarkeria digital mota nagusien artean honako hauek aipatzen ditu: haur edo nerabe batekin harremanetan jartzen den heldua, pixkanaka bere konfiantza bereganatzeko eta, ondoren, sexu-jarduera batean inplikatzeko (grooming); baimenik gabeko sextinga edo eduki intimoa baimenik gabe zabaltzea; bestalde, online sexu-abusu eta -esplotazio moduak bereizten ditu, haurren sexu-abusurako materiala kontsumitzea, ekoiztea eta zabaltzea barne (gaizki deituriko 'haur-pornografia'); sextortsioa, non haurrak eta nerabeak hertsatu, xantaia egin edo mehatxatu egiten diren material intimo edo sexuala bidaltzeko; IAren tresnak erabiltzea eduki mota hori sortzeko, eta eduki sexualen eraginpean nahi gabe egotea. Beraz, «fenomeno konplexua da, aztertzen ari diren indarkeria- edo esplotazio-moduak ez baitira fenomeno isolatuak: kasu askotan, elkarrekin lotuta daude, prozesu beraren parte dira edo aldi berean gertatzen dira, eta, beraz, haur bat horietako batzuen biktima izan daiteke aldi berean», gaineratu du Arranzek.

Baina arazoa are handiagoa izan daiteke. Izan ere, material horiek tresna digitalen bidez ere sor daitezke, haurren irudi errealetatik abiatuta: deepfakes edo ultrafaltsifikazioak deiturikoak, ongizateari eta segurtasunari egiten dioten kaltea dela eta, gazteen %70ek ez du adierazten haurtzaroan argazkiak edo bideoak IA bidez manipulatzea arrisku bat denik. Gainera, erakundeak adierazi du bost gaztetatik batek adierazi duela norbaitek beste pertsona batzuekin partekatu dituela IArekin sortutako irudiak, biluzik erakusteko, adingabea izanik eta baimenik gabe. Lucía Lópezek, Alacanteko Save the Childreneko hezitzaileak, horrelako kasu bat antzeman zuen erakundeak garatzen dituen programetan: «12 urteko nerabe batek esan zidan pertsona bat mehatxatzen ari zela, eta esan zion, bere kontaktu guztietara bidaltzen ez bazuen bere telefonora iritsitako sexu-edukia zuen bideo bat, biluzik zegoen neskatoaren argazki batzuk argitaratuko zituela, IArekin sortuak. Neskatoak esaten zuen ez zuela inoiz bere argazkiak bidali eduki horrekin, baina sentitzen zuen berak bultzatu zuela egoera hori eta bere errua zela».

Save the Childrenen ikerketak haurrak eta nerabeak sexu-esplotazioarako erakartzeko modu nagusiak jorratzen ditu. Horien artean dago groominga, manipulazioan, engainuan eta hertsapenean oinarrituta eduki sexualeko material digitalak lortzea, eremu digitalean edo fisikoan sexu-topaketak sortzea edo biktima den haurra esplotazio-sareetan inplikatzea bilatzen duena. Ildo beretik, #DerechosSinConexión txostenak adierazten du Euskadiko adingabeen % 15 ezezagunen bidez jarriko liratekeela harremanetan sarean, eta % 18,8k onartuko lukeela haiekin topaketa fisiko bat izatea; % 35,6k, berriz, egoera jakin batzuetan egingo luke.

Horrela, 2023an, Barne Ministerioak grooming-arekin lotutako 71 salaketa erregistratu zituen, hau da, aurreko urtean erregistratutako 31 salaketak baino gehiago. Biktimak, gehienak neskak, 56 salaketa jarri zituzten; mutilek, berriz, 15. Inkestak baieztatzen du, halaber, esplotatzaileek erabiltzen dituzten kontaktu-bideen aniztasuna: Instagram (% 68) X (% 44) bezalako sare sozialen bidez, WhatsApp bezalako mezularitza-aplikazioak (% 48). Nabarmentzekoa da, halaber, online jokoen eta estreaming bidezko kontaktua (% 44).

Gainera, materiala trukatzeak hertsapen edo xantaia moduak ere ekar ditzake. Inkestan, gazteen % 26k adierazi zuen, adingabea izanik, eduki intimoa edo sexuala bidaltzeko presioa egin ziotela; % 20k mehatxuak edo xantaiak egin ziotela, eduki sexuala zuten materialak zabalduz. Generoaren arabera, neskek maizago adierazi zuten eduki mota hori bidaltzeko presioa jasan zutela: nesken % 28,5ek eta mutilen % 18,4k.

Berriz, iaz, Ertzaintzak 395 salaketa jaso zituen adingabeen aurkako delitu informatikoengatik, 136 14 urtetik beherakoei eta 259 14 eta 17 bitarteko adingabeei, horietatik 137 askatasunaren aurkakoak (mehatxuak, hertsapenak eta jazarpena), 52 sexu-askatasunaren aurkako delituengatik (16 urtetik beherakoekin harremanetan jartzea helburu sexualekin, sexu-jazarpena, exhibizionismoa, adingabeen ustelkeria/pornografia eta sexu-erasoa), 31 intimitatearen eta norberaren irudirako eskubidearen aurkakoak (sekretuak aurkitu eta ezagutaraztea eta legez kanpoko sarbide informatikoa) eta 151 ondarearen eta ordena sozioekonomikoaren aurkakoak (iruzurrak, kalteak eta estortsioa). Azken delitu mota hori da salatuen artean ohikoenetakoa, Ertzaintzak emandako datuen arabera. Hala ere, haurrek egoera horien aurrean nola jokatu ez jakitea kezkagarria da. Save the Childrenek #DerechosSinConexión txostenaren arabera, EAEko 14-18 urteko 10 nerabetik ia 7k (% 68,5) ez daki edo ez dago ziur online iruzur bat edo phising kasu bat identifikatu ahal izango duen. Ezagutzarik ezaz gain, % 52,4k bakarrik dio informatua dagoela interneteko iruzur horien aurrean babesteko moduari buruz.