Niaren poesia
Montaignek gizakia jarri zuen pentsamenduaren zentroan, munduaren eta Jainkoaren indar eta eragina ahulduz
Poesiaz hitz egiteko adimena zorroztu beharra dago, eta irudimenaren ateak zabalik eduki. Poesia, oraindik, gehiago da pentsatua eta sentitua izateko, arrazoimenaren arauaz neurtzekoa baino. Poesia, oraindik, gehiago da gozatzeko, aztertua izateko baino. Gaur egun, poesia-kritika eskoladun batek subjektibotasuna hartzen du poesiaren barne-kanpoak epaitzeko tresnatzat. Ahantzi egiten da Erromantizismoaren aurretiko poesia guztia. Poesia erromantikoa niaren poesia da, eta bazter batera uzten du gizartearekin zerikusia duen oro, norberaren ikuspegitik kanpokoa bada. Egia da niaren poesia, mozorrotuta ala ez, nagusi dela gure gizartean. Urrun geratu dira, izan ere, Arestiren, Oteroren eta Celayaren garaiak. Norentzat idazten du poetak? Garai bakoitzak bere usadioa dakar, bere ohitura, bere sentikortasuna, bere estiloa, eta postmodernitateko hauek ez dira oso heroikoak, ez. Baina ez gaitezen engaina, niaren barnean beste ni asko ezkutatzen dira. 'Je suis un autre'. Ni, beste asko ere bai.
Montaigne irakurriz, nolabaiteko sentipen labainkor bat gailentzen zaigu: gure bizitza gurea dela, bere legeak dituela eta bere arauek agintzen dutela gugan. Montaigneren mundua oso zen gatazkatsua: katolikoak eta higanotak aurrez aurre, eta ziurtasun bakarra fedeak zekarrena. Baina zein fedek? Zalantzaz eta arriskuz betetako mundu horretan Montaignek bere barnean sartzea erabaki zuen, bere burua aztertzeko eta ezagutzeko, bere buruaren nolabaiteko jabegoa hartzeko, eta, erabaki horren kariaz, bera, eta ez inguruko mundua, bera, eta ez munduaz haratago zegokeena, bihurtu zen liburuaren gai. Adimenak bere lana egin zuen, gorputzak bezala. Norberaren baitan sartzeko lagungarri da mundua kanpoan uztea, ahalik eta urrunen. Montaigneren dorrea: horra hor barnekotasunaren sinbolo fisiko eta materiala. Baina zenbat eta ikertuago nork bere burua, orduan eta harridura eta ziurgabetasun handiagoa jaiotzen. Zer da gizakia? Munstro bat, batzuetan; ihes egiten duen itzal bat, dialektikak eta jakintzak ezin harrapa. Gure jitea eta gure izatea iheskorrak dira: orain zerbait gara; gero, beste zerbait. Orain ni naiz, gero auskalo. Norberaren baitako herria ulergaitzagoa zen, norberaren kanpoan zabaltzen ziren munduaren bazterrak baino. San Agustinek aholkatzen zion gizakiari ez barreiatzeko munduan, bere barnean sartzeko, Jainkoa han zegoen eta. Montaignek, ordea, nor bere barrura sartzeko esaten du, ez Jainkoa hor dagoelako, gure izatea baizik, gure ni. Jainkoa, beraz, kanpoan geratuko da, eta horrek ondorio ezin sinestezkoak ekarri zituen garai hartan, epe luzean ez ezik, laburrean ere bai. Erlijioaren lurraldea, bi zati eginda: katolikoak eta protestanteak, Erreforma eta Kontrarreforma, bakoitza bere atsedenguaren bila. Eta erlijio bakoitzean, nork bere erronka. Montaignek gizakia jarri zuen pentsamenduaren zentroan, munduaren eta Jainkoaren indar eta eragina ahulduz.
Pascalek lehen aipatutako galdera horri erantzuna eman zion: «Zer ameskeria da gizona? Zer berri, zer munstro, zer nahaskeria, zer kontraesan-mataza, zer mirari? Gauza guztien epaile, zizare ahul, egiaren begirale, hutsaren eta dudaren estolda, munduaren aintza eta isuri». Hori ote gizakia? Thomas Browne eta Robert Burton Montaigneren garaikideak ziren. Biak sendagile, gainera; biak ingelesak, John Donne bezala; biak, erlijioa auziaz arranguraz beteak. Gaitzaren eta oinazearen lekuko izanik, irakurlea beren kezken, beren zalantzen, beren pentsamenduen lekuko egin zuten. Brownek 'Sendagilearen erlijioa' idatzi zuen, 1642an; eta Burtonek, gure kulturan eragin izugarri izan duen liburua, 'Malenkoniaren Anatomia', 1621ean. Gizakiaren baitara sartu ziren, gaitzak ikusi eta aztertzeko, sendabidea erakusteko. 'Erlijio', 'anatomia', 'meditazio' hitzek erlijioaren presentzia salatzen dute.
Pascalek Montaigneri erantzunez idatzi zuen: «Nia gorrotagarria da». Nia, esanahi gisa, berria zen Pascalen garaian. Usuago erabiltzen zuten «amodio propio» kontzeptua. Amodio propioa da La Rochefoucaulden pentsamenduaren bultzatzaile eta ardatz: «Amodio propioaren lurraldean zenbait aurkikuntza eginda ere, bada oraindik ezagun ez den eremurik». Niaren lurraldea zabala da, infinitua; mende batzuk igaro ondoren, Freudek eta psikoanalisiaren erabiltzaileek jakingo zuten bezala. Izan ere, ezer ez da zailagorik geure burua ezagutzea baino. La Rochefoucauldek ez du «ni» idazten; erretorika jolas eder batez, niaren ordezkoak aurkitu zituen, «amodio propioa» esaterako: «lausengaririk zuriena». Nia, gorrotagarria bada ere, ezin suntsi daiteke, eta suntsitzen saiatzea haren indarra berrestea baino ez da.
Rousseauk San Agustini jarraiki, 'Aitortzak' izena daraman liburu idatzi zuen. Hiponako gotzainak Jainkoaren loria eta gorazarrea egiteko idatzi zuen bezala, Rousseauk beste asmo bat zuen, bere egia aurkitu nahian, gizakiaren baitako egia aurkitzea. 'Intus et in cute', alegia barnean eta larruaren azpian gordetako egia. Barneko mundua kanpoko munduari gailentzen hasita, espazioaren aldaketa etorri zen. Intimitateak toki bat eskatu zuen, garatzeko eta lasai hedatzeko, gainerakoen begietatik urruti, norberaren ikuspegitik gertu, ordea. Intimitatearekin batera, poesia noski. Nor bere barnetik kanpora jaurtia. Niaren gorazarrea. Orain arte ia.
