Kutxatik kanpo

Louvren egindako lapurretak benetan txunditu nau. Ez, ez harrapakinagatik, ezta bitxi haiek babesten zituzten segurtasun-neurri eskasengatik ere. Bere planteamenduagatik baizik: egileek ez zuten jokatu gaizkile moduan, baizik eta enkarguz zerbait lekuz aldatzera bidalitako garraiolari huts gisa. Horrek asko erraztu zuen 'lana' burutzea: egunez eta guztiz naturaltasunez jardun zuten, eta horrek, era berean, oinezkoak zein museoko bisitariak ere konbentzitu zituen; inork ez zuen ezer arrarorik ikusi mono jantzitako tipo haiengan, eskailerarekin gora eta behera zebiltzan bitartean.

Benetan miretsigarria da arazoari buelta eman izana: lapurtzea zaila bada, egin dezagun zerbait desberdina. «Kutxatik kanpo» pentsatu zuten; ez zuten lapur moduan pentsatu, baizik eta langile gisa.

«Think outside the box» esamoldearen jatorria 1970eko hamarkadara doa, orduan zabaldu baitzen enpresa-munduan sormena eta berrikuntza sustatzeko metafora gisa. Esapide hori psikologiako esperimentu ezagun batekin dago lotuta: parte-hartzaileei bederatzi puntu, karratu baten itxuran antolatuta, lau lerro zuzen bakarrik erabiliz eta arkatzaren punta altxatu gabe elkartzeko erronka jarri zitzaien. Arazoaren konponbidea karratuaren mugen kanpotik pentsatzea eskatzen zuen; hortik dator, hain zuzen, esapidea, euskaraz «kutxatik kanpo pentsatu» edo «ohiko markoetatik harago pentsatu» esan genezakeena.

Mendeetan izenik jarri ez bazitzaion ere, arrazonatzeko modu hori dago aurkikuntza garrantzitsuenen atzean. Kristobal Kolonen kasua, espezien bila joateko munduari buelta ematea proposatu zuena, eskuliburuko adibide bat da: Kolonek burua altxatu zuen Afrikako kostaldea zeharkatzen zuen bide portugesaren kutxatik, hura arazo iturri hutsa baitzen, eta munduari buelta ematea bururatu zitzaion.

Agian ezagunena, bere istorioa iragarki baterako aitzakia gisa erabili zelako, Dick Fosburyrena da: hamarkadetan zehar altuera-jauzia aurrez aurre edo 'straddle' izeneko hanken jolas baten bidez egiten zen. Fosburyk, ingeniaritza ikasitakoak, kutxa horretatik atera eta bizkarrez salto egin zuen. Bat-batean, jauzilari nola-halako hura bi metro eta hogeita lau zentimetro gainditzera iritsi zen 1968ko Mexikoko Olinpiar Jokoetan. Fosburyk grabitate-zentroa aldatu eta barra gainetik hegan egiten zuen —kutxaren gainetik—.

Dirudienez, lehen gurpilak duela bost mila urtekoak dira. Hala ere, 1972ra arte itxaron behar izan zen Bernard Sadow-ek gurpilak lehen aldiz maleta bati jarri zizkion arte; 'kutxa' hura errazago eramateko modua asmatu zuen arte.

Laburbilduz, hauek guztiek pentsamenduaren egitura finkatuak hautsi zituzten eta ohiko markoetatik harago ikusi zuten. Izan ere, arazoaren baitan aukera zegoen. Agian gauza bera gertatzen zaigu gure norbanakoaren bizitzan: bada, dibortzioaren, gaixotasunaren edo kaleratzearen gainetik begirik altxatzen ez duenik; baina bada, hortik aurrera, bizitza berri bati ekiten dionik ere.

DANAren biktimen aldeko estatu-hileta benetan hunkigarria egin zait. Eta ez ekitaldiagatik bakarrik —horregatik ere bai, jakina—, ezta erkidegoko presidenteari bota zaizkion irain-jasagatik ere. Batez ere Mazónen burugogorkeriak —hala deituko badiogu— eragin dit: ez du ulertzen jada ez dela bere duintasun pertsonalaz ari, baizik eta valentziarren duintasun kolektiboaz. Ez, argi dago: ez daki «kutxatik kanpo» pentsatzen. Ez du gaitasunik arazoaren mugetatik, ezta bere burutik harago ere, ikusteko.

En fin.

Temas

• Euskera